ζω

(AM ζῶ, -άω και -ήω

Α και ζώω και κρητ. τ. δώω)

1. (για έμβια όντα) βρίσκομαι στη ζωή, υπάρχω, είμαι ζωντανός

2. συντηρούμαι στη ζωή, πορίζομαι τα προς το ζην, αποζώ, διατρέφομαι

3. διάγω τον βίο, διαμένω, κατοικώ, περνώ τη ζωή μου («ζει στα ξένα»)

4. διάγω ορισμένο βίο, έχω ορισμένο τρόπο ζωής («ζω φτωχικά»)

5. φρ. α) «ὕδωρ ζῶν» — η θεία αλήθεια

β) «ζῶ ἐν Χριστῶ» — διάγω, ζω σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία

γ) «ὁ υἱὸς τοῡ θεοῡ τοῡ ζῶντος» — ο Χριστός

δ) «τὸ εὖ ζῆν» — η ενάρετη ζωή

ε) «τα προς το ζην» — τα απαιτούμενα, τα απαραίτητα για να ζήσει κάποιος

6. (τό έναρθρο απρμφ. ως ουσ.) τὸ ζῆν

η ζωή

νεοελλ.

1. είμαι επιτήδειος, έχω την ικανότητα να διατηρούμαι στη ζωή

2. εφαρμόζω κάτι (θεωρία, δίδαγμα κ.λπ.) στη ζωή μου, τό πραγματοποιώ κατά τη ζωή μου

3. εφαρμόζω στον πρακτικό βίο μια ιδέα ή αρχή, έναν κανόνα, αισθάνομαι κάτι εντός μου («αυτός τη ζει την αγάπη»)

4. αποκτώ πείρα κάποιου πράγματος, κατά το διάστημα τής ζωής μου, υφίσταμαι τον αντίκτυπο ορισμένης καταστάσεως

5. δίνω ζωή σε κάποιον

6. συμβιώνω, συζώ, συνοικώ

7. φρ. α) «ζώντα μου, σου κ.λπ.» — όσο ή ενώ βρίσκομαι, βρίσκεσαι κ.λπ. στη ζωή

β) (ως ευχή, παράκληση ή προτροπή) «να ζεις» ή «να ζήσεις» ή «να ζήσει η αφεντιά σου» κ.λπ.

γ) (ως όρκος ή ισχυρή, επιβεβαίωση) «να ζω» ή «να ζούμε» ή «να ζήσουμε» κ.λπ.

μά την αλήθεια, αλήθεια

δ) «ζω με κάποιον» — συζώ παράνομα, συνοικώ χωρίς νόμιμο γάμο

ε) «ζει και βασιλεύει» — κυριαρχεί ή ευδαιμονεί

στ) «ζει στα σύννεφα» ή «ζει στον Άρη» — ή «πού ζει;» — βρίσκεται έξω από την πραγματικότητα

ζ) «ζει και ζώνεται» — ζει σε πλήρη υγεία

η) «ζει και ζαίνει ή ζένεται» — ζει σε αθλιότητα

θ) «ζώσα εκκλησία» — μεταρρυθμιστική εκκλησιαστική κίνηση στη Ρωσία

7. παροιμ. «ζήσε Μάη να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι» — για πράγματα που, ενώ είναι άμεσης ανάγκης, έρχονται καθυστερημένα

(η προστ. ενεστ. ως επιφών.) α) ζήτω

ας ζήσει, ας ζήσουν, εύγε, μπράβο

β) φρ. i) το ζήτω

η ζητωκραυγή («χαλούσε ο κόσμος από τα ζήτω»)

ii) «θα μάς φωνάξουν ζήτω» — θα μάς δεχθούν ενθουσιωδώς

iii) «δεν κάνει ούτε για ζήτω» — είναι τελείως ανάξιος λόγου

νεοελλ.-μσν.

διατρέφω, συντηρώ κάποιον στη ζωή

μσν.

1. ξαναζώ, ανασταίνομαι

2. παίρνω ζωή, χαίρομαι

3. απολαμβάνω κάτι

4. ανακτώ τις αισθήσεις μου

5. φρ. α) «ασβέστης ζών» — άσβηστος ασβέστης

β) «τροφή ζώσα» — ζεστή τροφή

γ) «τὰ ζώντα μου» — η ζωή μου

αρχ.

1. δίνω ζωή, διατηρώ στη ζωή

2. είμαι σε πλήρη ακμή, εξακολουθώ να υπάρχω, διαρκώ

3. (με θρησκευτική ή ηθική έννοια) υπάρχω πραγματικά, ισχύω

4. εκκλ. μετέχω στην ουράνια βασιλεία

5. διάγω πραγματική, ανώτερη ζωή, γεμάτη δράση ή ευτυχία, καλοζώ.

[ΕΤΥΜΟΛ. Το ρήμα απαντά στον Όμηρο ασυναίρετο ζώω, ζώεις κ.λπ. εν αντιθέσει προς την αττική διάλεκτο, όπου εμφανίζεται συνηρημένο με θ. σε ē: ζω (< *ζήω), ζῄς κ.λπ. Το θ. ζω- ανάγεται σε IE *g^wyō-, ενώ το θ. ζη- σε IE *g^wyē-. Ως αόρ. χρησιμοποιείται ο εβίων (σπανίως ο έζησα) < IE *g^wiyō-m με φωνήεν -ι- από τον οποίο προέκυψε υποχωρητικά ο ενεστώς βιόῳ, -ώ*, που σημαίνει «διάγω τον βίο μου» έναντι τού ζω «είμαι ζωντανός, υπάρχω στη ζωή» (πρβλ. επίσης βίος και υγιής, τα οποία ανάγονται στην ίδια ρίζα). Συνδέεται με το αβεστ. jyātu- «ζωή» και τα λατ. vīta, vīvere κ.λπ. που εμφανίζουν, εν αντιθέσει προς τα βίος, εβίων, μακρό φωνήεν -ῑ-.

ΠΑΡ. ζωή, ζῴο(ν), ζώσιμος, ζωτικός

αρχ.

ζωός].